Thực hiện nghĩa vụ công dân, Chủ tịch Hồ Chí Minh bỏ phiếu bầu cử đại biểu Quốc hội khóa II (ngày 8 - 5 -1960) tại tiểu khu Trúc Bạch, quận Ba Đình, Hà Nội. Ảnh: tư liệu

Trên tinh thần đó, ngày 6 -1-1946, Tổng tuyển cử được tiến hành và Quốc hội đầu tiên ra đời - cơ quan đại diện cho dân, có quyền ban hành luật và giám sát việc chấp hành luật. Đây là sự kiện quan trọng thể hiện một bước ý tưởng pháp quyền của Hồ Chí Minh. Sau khi được thiết lập, Quốc hội bắt tay soạn thảo Hiến Pháp- đạo luật có giá trị cao nhất trong Nhà nước pháp quyền. Ngày 9 - 11-1946, Hiến pháp dân chủ đầu tiên được thông qua, đặt nền tảng cho việc quản lý Nhà nước bằng luật. Đây là Hiến pháp mang đậm dấu ấn tư tưởng pháp quyền, thể hiện ở cơ cấu tổ chức Nhà nước có sự phân công và phối hợp giữa các cơ quan trong thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp; ở việc bảo đảm quyền con người; ở sự đề cao vai trò của Hiến Pháp và luật trong đời sống xã hội.

Ngay sau khi thống nhất đất nước (1975), để quản lý đất nước trong hoàn cảnh cả nước đi lên CNXH, yêu cầu xây dựng luật được đặt ra bức xúc. Đáp ứng yêu cầu đó, Nhà nước ban hành một số luật làm cơ sở cho việc xây dựng bộ máy Nhà nước, như: Luật bầu cử đại biểu Quốc hội (20-12-1980); Luật tổ chức Quốc hội và Hội đồng Nhà nước (03-7-1981); Luật tổ chức Tòa án nhân dân (03-7-1981); Luật tổ chức Viện kiểm sát nhân dân (04-7-1981); Luật tổ chức Hội đồng Bộ trưởng (04-7-1981); Luật tổ chức Hội đồng nhân dân và UBND (30-6-1983); Luật bầu cử đại biểu Hội đồng nhân dân (26-12-1983). Tuy đã có nhiều cố gắng xây dựng luật, nhưng vẫn còn nhiều hạn chế trong xử lý mối quan hệ giữa Nhà nước và Pháp quyền. Quan niệm lúc bấy giờ cho rằng, Nhà nước pháp quyền là sản phẩm của nền dân chủ Tư sản, không phù hợp với yêu cầu xây dựng nền dân chủ XHCN và tăng cường vai trò lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước XHCN. Có thể phác họa hạn chế này cụ thể hơn trên những khía cạnh:
- Chưa nhận thức được ranh giới giữa tư tưởng Nhà nước pháp quyền và hiện thực Nhà nước pháp quyền.
- Chưa nhận thức được Nhà nước pháp quyền chỉ được đảm bảo trong một cơ cấu tổ chức bộ máy Nhà nước vừa có sự thống nhất của quyền lực Nhà nước, vừa phân công và phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan trong thực thi các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp.
 - Chưa nhận thức đầy đủ về quyền con người xét trong quan hệ giữa lợi ích cá nhân, lợi ích tập thể và lợi ích cộng đồng của một Nhà nước pháp quyền.
- Nhà nước chưa thật sự quản lý bằng pháp luật.
- Nhiều nơi quan niệm Đảng lãnh đạo Nhà nước là đứng trên Nhà nước và pháp luật, bao biện làm thay Nhà nước, vừa hạn chế vai trò chủ động của Nhà nước, và hiệu lực của pháp luật trong cuộc sống.
Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VI của Đảng (12-1986) khi khởi xướng đường lối đổi mới, Đảng ta xác định phương hướng chung về xây dựng Nhà nước: “Xây dựng và thực hiện một cơ chế quản lý Nhà nước thể hiện quyền làm chủ của nhân dân lao động ở tất cả các cấp”. Xác định bản chất của Nhà nước là công cụ chuyên chính với kẻ thù và phát huy quyền làm chủ của nhân dân; đề cao vai trò của pháp luật là cơ sở để bảo đảm hiệu lực và sức mạnh của Nhà nước; xây dựng, tổ chức bộ máy đảm bảo thống nhất, có sự phân định rành mạch nhiệm vụ, quyền hạn, trách nhiệm của từng cấp theo nguyên tắc tập trung dân chủ.
Trong cương lĩnh xây dựng đất nước thời kỳ quá độ lên CHXH do Đại hội VII của Đảng khẳng định: “Toàn bộ tổ chức và hoạt động của hệ thống chính trị nước ta trong giai đoạn mới là nhằm xây dựng, củng cố và từng bước hoàn thiện nền dân chủ XHCN, đảm bảo quyền lực thuộc về nhân dân. Dân chủ gắn liền với công bằng xã hội, phải được thực hiện trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội thông qua hoạt động của Nhà nước do nhân dân cử ra và bằng các hình thức dân chủ trực tiếp. Dân chủ đi đôi với kỷ luật, kỷ cương, phải được thể chế hóa bằng pháp luật và được pháp luật bảo đảm. Nhà nước định ra các đạo luật nhằm xác định các quyền công dân và quyền con người; quyền đi đôi với nghĩa vụ và trách nhiệm”.
Từ năm 1992 đến nay, Quốc hội đã được tổ chức và hoạt động theo Hiến pháp 1992 và trải qua 5 nhiệm kỳ hoạt động, Quốc hội đã đổi mới căn bản, khắc phục tính hình thức, ngày càng khẳng định vị trí, vai trò quan trọng của mình. Đặc biệt trong nhiệm kỳ khóa XIII (2011-2016), Quốc hội đã trải qua nhiều kỳ họp đạt nhiều thành tựu quan trọng. Về hoạt động lập hiến, lập pháp, Quốc hội đã thông qua bản Hiến pháp 2013 với 97,59% tổng số đại biểu tán thành. Bản Hiến pháp này thể hiện nhiều điểm mới về nội dung, đúng tầm là đạo luật cơ bản, có hiệu lực pháp lý cao nhất, có tính ổn định lâu dài. Trên cơ sở quy định của Hiến pháp, Quốc hội đã tích cực hoạt động lập pháp, thể chế hóa kịp thời các chủ trương, đường lối của Đảng, từng bước xây dựng hệ thống pháp luật hoàn chỉnh, tạo ra khung pháp lý cho việc hình thành và hoàn thiện nền kinh tế thị trường định hướng XHCN. Bên cạnh đó, việc quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước ngày càng có chất lượng, đáp ứng yêu cầu của thực tiễn vì lợi ích Quốc gia, phù hợp với ý chí, nguyện vọng của nhân dân. Cũng trong nhiệm kỳ thứ XIII, Quốc hội đã có nhiều nỗ lực nâng cao hoạt động giám sát tối cao theo chuyên đề, đã tập trung vào những bức xúc và cấp thiết của cuộc sống (như việc thực hiện pháp luật về môi trường, bảo hiểm y tế, tinh hình oan, sai trong việc áp dụng pháp luật)... Với nhiều nỗ lực, Quốc hội đã đồng hành cùng sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, điểm nhấn là dịp kỷ niệm 70 năm ngày Tổng tuyển cử đầu tiên của Quốc hội Việt Nam.
Văn kiện, Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII Đảng cộng sản Việt Nam cũng nêu nhiều điểm nhấn về chính trị, ví dụ như xây dựng Đảng là một tư tưởng lớn bao trùm toàn bộ văn kiện. Hiến pháp 2013 khẳng định: Đảng ta lãnh đạo toàn diện cả Đảng, Nhà nước và xã hội nên lần này, văn kiện Đại hội Đảng XII nhấn mạnh tư tưởng tăng cường kiểm soát quyền lực, bảo đảm quyền lực không bị tha hóa, chống lại tình trạng lộng quyền, lạm quyền, lợi dụng chức vụ, quyền hạn để làm những điều bất minh, bất chính. Và muốn kiểm soát quyền lực thì chỉ có thể bằng sức mạnh của dân chủ, nhất là vấn đề thực hành dân chủ trong Đảng. Đây được coi là hạt nhân để thúc đẩy dân chủ trong xã hội. Hơn nữa, cũng trong Đại hội, Đảng ta đưa ra một tuyên bố và được coi đó như một thông điệp: “Lợi ích dân tộc là tối cao- phát triển đất nước là vấn đề cốt lõi”.
Từ những nội dung nói trên, có thể khẳng định: Trải qua 30 năm đổi mới (1986-2016), tư tưởng xây dựng, củng cố, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN ở nước ta đã phát triển theo từng giai đoạn cách mạng. Tư duy lý luận ngày càng sáng rõ hơn, là cơ sở cho việc thực hiện cải cách tổ chức và hoạt động của Nhà nước theo hướng pháp quyền. Quốc hội đã chuyển dần hoạt động theo hướng bán chuyên nghiệp và chuyên nghiệp với năng lực lập pháp được tăng cường; chức năng giám sát tối cao và quyết định những vấn đề quan trọng của đất nước ngày càng sáng rõ. Nền hành chính Nhà nước có tính độc lập và được quản lý vĩ mô, thích ứng với cơ chế thị trường. Các cơ quan tư pháp được đổi mới theo hướng tăng cường năng lực bảo vệ pháp luật, bảo đảm tốt hơn quyền con người; mối quan hệ giữa Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, điều hành rõ hơn. Công tác xây dựng luật được tăng cường. Từ chỗ thiếu những luật cần thiết cho quản lý kinh tế - xã hội đến chỗ hệ thống pháp luật được ban hành với số lượng lớn để điều chỉnh các quan hệ kinh tế - xã hội gắn với việc xác lập cơ chế thị trường định hướng XHCN và chủ động hội nhập kinh tế quốc tế. Dĩ nhiên, để hoàn chỉnh những giá trị pháp quyền XHCN trong hiện thực sẽ còn là mục tiêu phấn đấu lâu dài, song những hoạt động xây dựng, củng cố, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN thời gian qua là kết quả to lớn, thể hiện quyết tâm cao của toàn Đảng, toàn dân ta.
Để cuộc bầu cử đại biểu Quốc hội và HĐND các cấp thành công tốt đẹp, ngày 02/2/2016, tại Hà Nội đã diễn ra Hội nghị toàn quốc triển khai công tác bầu cử. Phát biểu khai mạc Hội nghị, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng nêu rõ: Cuộc bầu cử đại biểu Quốc hội khóa XIV và đại biểu HĐND các cấp lần này là sự kiện chính trị quan trọng và là đợt sinh hoạt chính trị- pháp lý dân chủ, sâu rộng trong nhân dân, là nhiệm vụ chính trị trọng tâm của toàn Đảng, toàn quân và toàn dân ta trong năm 2016... Phát biểu bế mạc Hội nghị, Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Sinh Hùng nêu rõ: Kết quả của cuộc bầu cử sẽ góp phần quan trọng vào việc phát huy dân chủ, xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân tộc, thực hiện thắng lợi công cuộc đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Hướng dẫn số 38-HD/BTCTW ngày 31-1-2016 của Ban Tổ chức Trung ương quy định: Kiên quyết không giới thiệu và đưa vào danh sách ứng cử người có biểu hiện cơ hội chính trị, tham vọng quyền lực; có tư tưởng cục bộ, bảo thủ, trì trệ, đang bị thanh tra, kiểm tra dấu hiệu vi phạm; người đứng đầu các cơ quan, tổ chức, đơn vị để xảy ra vụ, việc tham nhũng, lãng phí, mất đoàn kết. Theo đó, các địa phương trong cả nước và tỉnh ta đã Quyết định thành lập Ủy ban bầu cử đại biểu Quốc hội và HĐND các cấp nhiệm kỳ 2016-2021. Mong muốn cử tri cả nước sẽ phát huy quyền lợi, nghĩa vụ, lựa chọn những đại biểu xứng đáng làm đại biểu Quốc hội khóa XIV và đại biểu HĐND các cấp.